Blogaren artxiboa
Aire garbigailu erraldoia
Smog Free Tower eraikinak aireko partikula kutsakorrak xurgatzen ditu, eta hondakin horietan metatutako karbonotik abiatuta, bitxiak sortzeko aukera ematen du. Ordu betean 30.000 metro kubiko aire garbitzen dituela diote proiektuaren sustatzaileek. Rotterdamen jarri dute lehen prototipoa, eta Txinara eramango dute irailean.
Iazko irailetik, zazpi metroko eraikin berezi bat dago Rotterdamgo (Herbehereak) parke publiko batean. Smog Free Tower du izena. Garai batean batez ere Londresko laino toxikoari erreferentzia egiteko erabiltzen zen smog anglizismoa, baina tamalez, gaur egun munduko makina bat hiri industrializaturi aplika dakioke. Hain zuzen ere, laino toxikorik gabeko dorre hau aire garbigailu erraldoi baten modukoa da, bertan dauden partikula kutsakorrak xurgatu egiten baititu. Datorren irailean Beijingera (Txina) eramango dutela dago aurreikusita.
Zazpi metroko luzera eta hiru metro eta erdiko zabalera duen modulu multzoak osatzen du dorrea. Daan Roosegaarde diseinatzaile herbeheretarraren proiektua da, eta Bob Ursem Delfteko Teknologia Unibertsitateko ikertzailearen patente bat du oinarri. Funtsean, ospitaletan aurki daitezkeen aire garbigailu modernoen moduan funtzionatzen du, baina kalean eta eskala handian erabilgarria izateko moduan prestatu dute. Horrenbestez, ionizagailu bat da: elektrizitatearen bitartez, ioi negatiboak sortzen ditu, eta horiek airean dauden partikula kutsakorrak harrapatu eta dorrera eramaten dituzte, xurgagailu erraldoi bat balitz bezala.
Irudia: Rotterdamen jarri dute gisa honetako lehen dorrea. (Argazkia: Studio Roosegaarde)
Lehen emaitzek erakutsi dutenez, ordu betean 30.000 metro kubiko aire garbitu ditzake eraikinak, elektrizitatean 1.400 watt baino gutxiago baliatuta (tearentzat ura berotzeko erabiltzen diren gailu elektriko txiki horien pare).
Gainera, airea garbitu ez ezik, xurgatutako partikula zikinak berrerabili egiten dituzte proiektu honetan. Izan ere, nagusiki karbonoz osatuta dagoen laino toxikoaren arrastoetatik abiatuta, bitxiak sortzen dituzte. Behin dorrearen barruan metatuta,partikulak konprimatu egiten dituzte presio handiaren pean, eta hala sortzen dituzte Smog Free eraztunak eta bestelako bitxiak. Hain zuzen, karbonotik diamantea sortzeko trantsizioaren antzera, baina prozesua asko bizkortuta. Proiektuaren arduradunek diotenez, pieza hauetako bakoitza garbitutako mila metro kubiko aireren emaitza da.
Smog Free proiektuaren berri ematen duen bideoa, ingelesez
Horrenbestez, aire garbigailu erraldoi hau Txinara iritsiko da datorren irailean, eta litekeena da etorkizunean Mexiko Hiria, Paris edo Los Angeles bezalako hiri handietan erakusgai jartzea.
Ez da harritzekoa gisa honetako ekimenek hainbesteko interesa piztea. Izan ere, Munduko Osasun Erakundeak ezarritako marra gorria gainditzen duen airea arnasten du zonalde urbanoetan bizi den populazioaren %80ak baino gehiagok. Egoera bereziki kezkagarria da Mediterraneo ekialdean eta Asia hego-ekialdean, behe edo erdi mailako diru sarrerak dituzten herrialdeetako hirietan: erakundeak ezarritako muga hamar aldiz gainditzen dute toki batzuetan. Aire kutsadura oso arriskutsua da osasunarentzat, eta munduan hiru milioi heriotza goiztiar eragiten dituela uste da urtero. Smog Free Tower delakoak aletxoa jarri nahi du, arazo larri honi irtenbideak ematen haste aldera.
Iturria: Zientzia Kaiera, Amaia Portugal (@amaiaportugal)
Lurperatutako karbono dioxidoa harri bihurtzea lortu dute lehen aldiz
Islandiako planta esperimental batean erdietsi dute. Berotze globalari aurre egiten lagun dezakeela adierazi dute. Euskal Herritik 50 bat kilometrora, martxan dago antzeko esperimentu bat
Islandiako lur azpian artifizialki lurperatutako karbono dioxidoaren %95 harri bilakatzea lortu du nazioarteko zientzialari talde batek, Science aldizkarian asteon argitaratutako ikerketa baten arabera. Bi urtean baino gutxiagoan bilakatu da mineral edo karbonato lurpean gordetako karbono hori, orain arte horretarako ehunka urte beharrezkoak zirela uste bazen ere.
Reykjavik, Islandiako hiriburua, elektrizitatez hornitzen duen Hellisheidiko zentral geotermikoan sortutako gasak erabili dituzte esperimenturako. Zentral horrek sumendietako beroa erabiltzen du energia lortzeko, baina bidean karbono dioxidoa (CO2) eta azido sulfhidrikoa ere (H2S) sortzen ditu. Gas horiek urarekin nahastu ondoren, 400 eta 800 metro sakon injektatu dituzte, basaltoz osatutako geruza batean. Prozesua benetan gauzatu dela ziurtatzeko, putzuak eta uraren karbono isotopoetan izandako aldaketak aztertu dituzte.
Gizakiak isuritako karbono dioxidoa lurperatzeko ideia aspaldikoa da, eta martxan da leku askotan. Gehienetan, petrolio ustiaketa hobetzeko erabili izan da; baina, azken urteetan, geoingeniaritzari lotutako proiektuetan erabili da, batez ere. Horien asmoa berotze efektua gutxitzea da, gizakiak isuritako karbono dioxidoa, atmosferara bidali beharrean, lurpera eramateko. Karbonoaren harrapaketa eta biltegiratzea deritzo teknika horri, bainakarbonoaren bahiketa ere esaten zaio.
2012an hasi zen CarbFix izeneko esperimentua. Hasierako lehen zantzu positiboak ikusita, 2014tik aurrera 5.000 tona CO2 lurperatu dituzte urte bakoitzeko. Uda honetatik aurrera lurperatutako karbono kopurua bikoiztuko dute.
Gakoa basaltoan dago, Southamptongo Unibertsitateko ikertzaile Juerg Matterrek azaldutakoaren arabera. «Harri bolkaniko hau iragazkorra eta porotsua da, eta kontinente guztietan aurkitu daiteke: Ameriketako Estatu Batuetako ipar-mendebaldean eta hego-ekialdean, Indiako Dekkan lurraldean, Italiako Apeninoetan, Errusian, Hegoamerikan eta Australian, besteak beste». Ozeanoetako zoru gehiena basaltoz osatuta dago.
«Funtsean, karbonoa berriro ere kareharri bilakatzen da», nabarmendu du adituak. «Uretan disolbatutako karbono dioxidoak azido karbonikoa sortzen du, eta azido horrek basaltozko arrokan egon ohi den kaltzioaren eta magnesio silikatoen kontzentrazioa eragiten du».
Arrisku «gutxienekoa»
Prozesu hau ekonomikoki eusteko modukoa izan daitekeela uste du Matrerrek. «CO2 tona bakoitzeko 17 dolar xahutzen direla kalkulatu dugu». Haren arabera, nazioartean klima aldaketari aurre egiteko sinatutako hitzarmenen ondoren, karbono dioxidoa isurtzeagatik ordaindu behar bada, bideragarria izango da hori lurpean gordetzea.
Egon litezkeen arriskuez galdetuta, irmo azaldu da Matter. «Gure biltegiratze teknikaren arriskua, luzera begira ere, gutxienekoa da. Ingurumenari kalterik egiten ez dioten mineral bihurtzen ditugu CO2 isurketak».
Gure artean horrelako proiekturik egin ez bada ere, Euskal Herritik 50 bat kilometrora martxan da karbonoa bahitzeko beste esperimentu bat. Ciuden fundazioak horretara bideratutako planta bat du Hontomin udalerrian (Burgos, Espainia). Lehen injekzioak 2014an hasi ziren, eta ehunka karbono tona lurperatu zituzten. Fundazioko bozeramaile batek adierazi zuenez, baina, horien inguruko xehetasun gehiagorik ez zuten eman orduan. Bi urte pasatuta, proiektua zinetan kinka larrian dago, finantzaketa arazoak direla eta.
Hontomingo lurpeko arrokak ikertu ditu Aberdeengo Unibertsitateko (Erresuma Batua) ikertzaile Juan Alcaldek. Geologo hori proiektuaren segurtasunaz mintzatu da.
«Duela urte asko erabiltzen da teknologia hau mundu osoan petrolioaren berreskurapena hobetzeko, eta teknologia segurua da», nabarmendu du.
Alcaldek adierazi duenez, Karbono dioxidoa lurpean aurkitu daiteke era naturalean, hala nola ura, petrolioa, metanoa eta antzeko beste fluido batzuen antzera.
Hontominen biltegiratzea karbonatoetan egiten da, batez ere kaltzitan, ohikoena areetan egitea bada ere. Alde horretatik, egitasmo aitzindaria da. Adituak azpimarratu du teknologia horrek ez duela zerikusirik fracking edo haustura hidraulikoarekin: «Jende askok uste badu ere gauza bera direla».
Trafikoaren kutsadura metalikoa Pirinioetaraino heltzen da
Elementu metalikoak ez dira degradatzen, ez kimikoki ez biologikoki, eta, horren ondorioz, iraun egiten dute ingurumenean. Toxikoak izan daitezkeela kontuan hartuta, hauek arazo larriak sor ditzakete. Azibar Rodriguez UPV/EHUko IBeA ikerketa-taldeko ikertzaileak kutsadura metalikoa nora heltzen den aztertu du.
Estuarioetako eta goi-mendietako kutsadura metalikoak zer banaketa geografikoa duen, denborarekin nola aldatu den eta kutsadura horrek zer ondorio toxikologiko dituen aztertu du tesian Azibar Rodriguezek. Ikerketaren ondorioetako bat izan da inguruetako trafikoak eta jarduera industrialek eragindako kutsadura metalikoa Pirinioetako atmosferara heltzen dela airetik.
Munduko bost estuariotako uretan, sedimentuetan, izaki bizidunetan eta abarretan kutsadura metalikoa zenbaterainokoa den ikertu du Azibar Rodriguezek. Horrez gain, kutsaduraren banaketa geografikoa zein den eta denborarekin nola aldatzen den ere ikertu du. Azterketak Brasilgo Santa Catarina estatuko Tubarão ibaiaren estuarioan; Portugalgo Esposende hiriko Cávado estuarioan; India ekialdean, Bengalako Hugli ibaian eta, Euskal Herrian, Urdaibaiko Biosferaren Erreserbako Oka ibaiaren estuarioan, eta Nerbioi-Ibaizabalen estuarioan egin ditu. Bestetik, atmosferako kutsadura metalikoaren efektuak aztertzeko, Pirinioetako landarediak duen kutsadura metalikoa eta 2.000 m-tik gora dauden 18 aintziratako sedimentuak analizatu ditu. Tesia zazpi ataletan banatua dago eta bakoitzetik “ondorio bereiziak atera ditugu, kasu eta zonalde bakoitzak bere bereizgarriak baititu”, adierazi du Rodriguezek.
Atmosferaren kutsadura metalikoari dagokionez, Irati oihaneko pago-hostoak, likenak eta goroldioak analizatu dituzte, Pirinioetako atmosferako kutsadura metalikoaren banaketa geografikoa aztertzeko. Hala, frogatu dute mendebaldetik datorren haizearen bidez distantzia luzeetan garraiatzen direla jatorri antropogenikoko elementu metalikoak, inguruetako industrien jardueraren (hala nola altzairugintzaren) eta trafikoaren ondorioz sortuak. Gainera, 18 aintziratan egindako ikerketatik ondorioztatu dute “antzinako meatzaritza-jarduerek eta azken urteotako erregai fosilen errekuntza masiboak eragin zuzena izan dutela aintziretako ekosisteman“, adierazi du ikertzaileak.
Estuarioen osasuna
Euskal Herrian aztertutako bi estuarioei dagokienez, ikertzaileak adierazi du egoerak hobera egin duela: “Sedimentuek izaki bizidunetan eragin dezaketen toxikotasunak behera egin du denborarekin, eta kutsadura metalikoa gero eta txikiagoa da”. Nerbioi-Ibaizabal estuarioko 50 puntutan hartutako sedimentu-laginen elementu metalikoen kontzentrazioak neurtu zituzten 2009tik 2014ra, eta kontzentrazio horien denborarekiko bilakaera aztertu. Karakterizazio horrek balio izango du gaur egungo Zorrotzaurre uhartearen eraikuntzak -sedimentuak mugitzeak, egoera hidrodinamikoa aldatzeak eta abarrek- estuarioaren egoeran etorkizunean zer ondorio izan ditzakeen kuantifikatzeko. Ikerketan, “agerian geratu zen sedimentuetako kutsadura metalikoa nabarmen aldatu zela 2009-2011tik 2014ra“, azaldu du; izan ere, “2014ko laginketan, ordura arte ikusi gabeko kontzentrazio handiak zituzten puntuak agertu ziren, Abra inguruan eta Portuko kaian, eta litekeena da itsasontzi handiak porturatzeko egindako obren ondorioz izatea”.
Urdaibaiko Biosferaren Erreserban, Oka ibaiaren estuarioan sedimentuetako eta ostretako elementu metalikoen kontzentrazioak analizatu ziren, estuarioko kutsadura metalikoaren banaketa geografikoa ikertzeko eta denborarekiko duen bilakaera ikertzeko. Hiru hilean behin, monitorizazio-lanak egin ziren 2010ean eta 2011n. Horrez gain, estuarioko ostren osasun-egoera ikertu zuten, ostren zelulen eta ehunen indize biologikoak neurtuz. “Sedimentuen toxikotasuna txikia zen, eta bat zetorren ostretan hautemandako indize biologikoen alterazio txikiekin”, adierazi du ikertzaileak. Ikerketa honetan erregistratutako datuak aurreko beste ikerketa batzuekin alderatuta, “frogatu da ostren osasun-egoerak hobera egin duela urteak pasatu ahala“, ondorioztatu du.
Iturria: Zientzia Kaiera
Geruza bakarreko ontzi biodegradagarria
Plastikoek gure bizitzan duten presentziak goranzko joera geldiezina da. Jakina da, ontzi tradizionalek produktua babesten dutela, merkeak direla eta luze irauten dutela baina iraupen hori arazo larria da ingurumenerako. Hau kontuan izanik, ontzien industriak material berri iraunkorragoak garatzea du ardatz. Propietate hobeagoak, ekonomikoki bideragarriak direnak eta, horrez gain, sektoreak eskatutako betekizunak betetzen dituzten materialak. Ildo honetan, ekoizle eta kontsumitzaileengan antzemandako joerak erantzuteko asmoz, material iraunkorrak garatzen ari da UPV/EHUko BIOMAT taldea. Egun, nekazaritza eta industria arloetako azpiproduktuetatik abiatuz, produktu koipetsuetarako geruza bakarreko ontzi aktibo eta biodegradagarria garatu berri du taldeak.
1. irudia: EHUko Biomat ikerketa-taldea. Besteak beste, material berriztagarrien eta biodegradagarrien ikerkuntza-lerroa garatzen dute.
Zenbait ingurumen estrategien aldeko apustua egin da, tartean iturri berriztagarrietatik eratorritako lehengaietatik abiatuz lortutako materialak erabiltzea, hain zuzen ere, bizi-zikloa bukatu ondoren, biodegradatzeko gaitasuna dutenen alde. “Gaur egun, material horiek mundu mailako ekoizpenaren % 1 besterik ez dute hartzen, European Bioplastics elkartearen datuen arabera, baina epe laburrera merkatu segmentu horrek gora egitea espero da; aurreikuspenen arabera, 2017. urtean laukoiztera ere iritsiko da. Zehazki esateko, 2013an bioplastikoen mundu mailako ekoizpena 1,6 milioi tonakoa izan zen, eta 2017. urtean 6,2 milioira iristea espero da, Institute for Bioplastics and Biocomposites erakundearen arabera. Ikerlerro horren barruan, BIOMAT taldea zenbait proiektu garatzen ari da elikagaien ontzietan eta beste sektore batzuetan aplikatzeko, esaterako sendagaien sektorean, elektronikan edota garraioan.”
Bioplastikoen industria sektore dinamikoa da eta etengabe hazten ari da, eta, horri esker, material horien salneurriak behera egin du; etorkizun hurbilean ohiko plastikoen pareko prezioa izatea espero da. Alderdi horri esker, elikagaien ontzien sektorean aplikatutako ikerketa material biodegradagarri edota berriztagarrietan oinarritutako ontziak garatzerantz bideratu ahal izan da. UPV/EHUko BIOMAT taldearen ikerlerroetako bat polimero berriztagarrien eta biodegradagarrien nahasketak prestatzea da, propietateak hobetzeko eta materialen kostuak gutxitzeko.
2. irudia: Olioz beteta dagoen ontzi biodegradagarri garatu berria.
Ontzi berri honek hesi gisa jokatzen du elikagaiaren eta kanpoaldearen artean, eta edukiontzi huts izatetik (ontzi pasiboak), eginkizun aktiboa duen ontzi bihurtu da elikagaiaren kalitatea mantentzen, baita hobetzen ere. Ontzi aktibo horren eginbehar nagusia, iragazte fenomenoen kontrolen bitartez, elikagaiaren bizitza baliagarria luzatzea da. “Elikagaiak oxidazio erreakzioengatik hondatzen direnean” azaldu du Guerrero irakasleak, “aintzat hartu behar da erradikal libreek hasitako erreakzio bat dela, oso azkar garatzen dena, eta horrek zaildu egiten du prozesua kontrolatzea. Erreakzio hori atzeratzeko edo galarazteko, hainbat estrategia aplika daitezke, zuzenean oxigenoan edo horrekin erreakzionatzeko gai diren espezietan eragiteko. Lehenengo kasuan, kanpotik gasa sartzea eragotz daiteke, hesi materialak erabiliz; bigarren kasuan, antioxidatzaileak gehitu daitezke, ontzi barruan edo ontzian bertan. Kontsumitzaileek osagai kimiko sintetikorik gabeko produktuak eskatzen dituzte, eta horrek gehigarri naturalak dituzten ontzi aktiboak garatzeko elikagaien industriak duen interesa areagotzea ekarri du.”
Esaterako, gazta oso koipetsu, koipetsu edo erdi koipetsuetarako eta gazta zatietarako ontzi aktibo bat ekoitzi du BIOMAT taldeak, agente antioxidatzaile naturalekin. Ontzi horrek produktua baldintza onetan mantentzea luzatzen du, eta horrek eginkizun garrantzitsua du produktuaren kalitatean ez ezik, baita kontsumitu gabe bota beharreko elikagai kopurua gutxitzen ere.
Iturria: Zientzia Kaiera
Eredu matematikoak airearen kalitatea aurresateko
Arnasten dugun airearen kalitatea gure gizarteak ingurugiroarekiko duen kezka nagusietako bat da. Gure inguruko airearen kalitatea nolakoa den jakiteko aditu batekin izan da Zientzia Kaiera. Elena Agirre Matematikaren didaktikako irakaslea da UPV/EHUn, eta baita AireKal taldeko ikerlari nagusia ere. Bertan eredu matematikoak erabiltzen dituzte airearen kalitatea zein izango den aurresateko.
Elenak kutsatzaile nagusiak zeintzuk diren, gure osasunean duten eragina eta ozono kontzentrazioa ikertzearen garrantzia azaldu digu.
Iturria: Zientzia Kaiera, Elena Agirre
TeknoZientzia txokoa-Haurtzaro ikastola 